Sağlık Okuryazarlığını Geliştirmek İçin Neden Farklı Bakan Medyaya İhtiyacımız Var?

Sağlıktan anlamayanların sağlık haberi yapması insanların hekimlere olan bakışını olumsuz şekilde etkileyebiliyor. Liyakatten ve bilimsellikten öte, reyting peşinde koşanlar toplumu hurafelere ve şarlatanlara yönlendiriyor. Tabii bu durum yeni değil, her zaman böyle yanıltıcı kişiler gündemde oldu.Bu tür durumlarla karşılaşınca sağlık okuryazarlığını eğlenceli şekilde ele almak için Sherlock Holmes gibi bir bakış açısıyla yaklaşmak gerekiyor.Sherlock Holmes’un yazarı Sir Arthur ConanDoyle’un Edinburgh Üniversitesi Tıp Fakültesi'ndeki profesörlerinden Dr. Joseph Bell’den esinlendi. Bunun nedeni Dr. Bell’indahiyane akıl yürütme becerisiydi.

Hastalıkları teşhis ederken kullandığı yöntemler, bir dedektifin kullanabileceklerine oldukça yakındı.Profesör Bell, insanları öyle incelerdi ki, bir hastanın hikayesini bilmeden hem hastalığı hem geçmişiyle ilgili tespitlerde bulunabilirdi.  Holmes, neden-sonuç ilişkilerini mükemmel yorumlar ve bilimsel delillere dayalı sonuçları rasyonel bakış açısı ile çözer. İşte tam da bu noktada dedektif gibi bakış açısına sahip bir gazeteciden söz edeceğim.

Kılık Değiştirerek Haber Yapan İlk Araştırmacı Kadın Gazeteci

Modern gazeteciliğin kurucusu olarak gösterilen Joseph Pulitzer’in ‘New York World’ gazetesinde bir haber yayınlanır. Haberi yapan kişi ise, ‘NellieBly’ ismini kullanan dünyanın ilk araştırmacı kadın gazetecisidir.Gazetedeki ilk çalışmasının hikayesi ise, gazetecilik tarihine damgasını vurur. Kadın gazetecilerin olmadığı bir dönemde gazeteye çağrılır ve kendisinden bir haber yapması istenir.

Blackwell şimdiki Roosevelt adasındaki Kadın Akıl Hastalıkları Hastanesine sızmak için bir gece ayna karşısında çalışır. Kıyafetleri, tavırları ve sözleriyle insanları ikna etmek için uğraşır. Bir misafirhaneye giderek, kadınların dikkatini çeker. Buradaki kadınlar sonunda “deli” olduğuna karar verip polis çağırırlar ve mahkemede hakim karşısına çıkar. Amnezi yani hafıza kaybı taklidi yapar, hakim uyuşturucu kullandığı sonucuna varır. Kendisini inceleyen doktorlar ise, Nellie’yi akıl hastanesine gönderir.

Haberin Yaşanmış Hali

Akıl hastanesine giderken, çevresindeki diğer kadınlarla konuşmaya başlar, hepsinin hikayesini öğrenmeye çalışır. Blackwell’de normal bir insan olarak davranır. Ancak biri dışında tüm doktorların kararıyla “deli” diye hastaneye kalmasına karar verilir. Bly, hastanede koşulları birinci elden gözlemler. Yemeğin çoğu zaman bozuk ve yenilemez, suyun ise içmek için çok pis olduğunu görür. Hastalar bütün gün buz gibi odalarda hiçbir şey yapmadan oturtulur. Buz gibi banyo suyu başlarından aşağıya kovalarla dökülür. Hemşireler sürekli hastalara kötü davranır ve şiddet uygular.

Konuştuğu hastaların bazılarının da kendisi kadar aklı başında olduğunu düşünen Bly, 10 gün geçirdiği hastaneden, gazetenin avukatının da yardımıyla zorla çıkmayı başarır. Bly, “Deliler Evinde 10 Gün” başlığı attığı yazısında başından geçenleri, nasıl bir yol izlediğini ve orada neler gördüğünü ayrıntısıyla anlatır.Hastanenin koşulları, hastane personelinin hastalara davranışları, kendisi gibi hasta olmasa bile duvarların ardına kapatılan birçok kadının durumunu anlattığı yazı dizisi sadece okurların değil, Amerika’nın dikkatini bu hastanelere çekerek toplumu aydınlatır ve gazetecilik görevini yerine getirir. Hastaneye soruşturma açılır ve Bly’ın incelemede yardımcı olması istenir. Şartların iyileştirilmesi için kuruma bütçe verilir, sık sık denetlenmesine ve gerçek hastaları almaları için muayeneleri çok daha dikkatli yapmalarına karar verilir.

Gazetecilikte Yeni Bir Yöntem Gelişti

Bly araştırmacı gazetecilik alanında, bu yeni ve anlamlı yöntemle araştırmacı gazetecilik alanında “stuntreporting” olarak bilinen yöntemin ortaya çıkmasını da sağlayan isimlerden biri oldu. Kariyeri boyunca pek çok konuda çürümüşlüğü, adaletsizliği ortaya çıkaran Bly, bunu yaparken yoksuldan ve mazlumdan yana tavır aldı.“Şimdiye kadar kalbimden gelmeyen hiçbir kelimeyi söylemedim. Zaten söyleyemem” diyen Bly gibi gazeteciler, sağlıklı haber yaparak sağlıklı bir toplumun oluşmasına destek olabilirler. Araştırmacı gazetecilikte, yanlışı bulup çıkartmak ve düzelmesi için çalışmak hedeflenmeli.Gazeteciler sağlıklı yaşam yalanlarını dile getirmek yerine, gerçek uzmanlardan bilimsel kanıtlarla habercilik yapmalı. İşte o zaman gazetecilik hak ettiği değeri bulacak. Bunun içinde gazetecilerin haklarının desteklenmesi, gazetecilik oynayanların önüne geçilmesi çok önem taşıyor. Özellikle sağlık haberciliği, toplum sağlığı açısından çok önemli bir yere sahip.

Sağlık Okuryazarlığı İle Farkındalık Oluşturmalıyız

Sağlık okuryazarlığını, sağlıklı yaşam bilinci kazanmak da diyebiliriz. Bu yöntem, medyadaki kirlilikten kurtulmak için bilinçli davranış şekli geliştirmeyi sağlıyor.Kaliteliyi popüler yapmayı hedefliyorum. İnsanların üreten, düşünen ve ilham veren haberlere ihtiyacı var. Medyada karşılaştığımız haberlerde mucize karışımlardan söz ediliyorsa, gazetecinin süzgeçten geçirip bu haberleri kullanmaması gerekiyor. Uzmanlaşma, gazeteciliğin niteliğini yükseltiyor hem de okuyucular gerçeklere ve nitelikli içeriklere ulaşıyor.Gazeteci eleştirel düşünmeli ve şüpheci olmalı, hemen güvenirse kanıtları atlayabilir. İnsanlar olayları medyadan takip ediyor. Bir gazeteci ne kadar donanımlı olursa topluma o kadar ayna tutar. İçerikler ne kadar kalitesiz ve sahte olursa, toplum o kadar cahil kalmaya mahkumdur. Kendimi geliştirirken farklı bakmaya ve fark yaratan gazeteci olmaya çalışıyorum.

Sizler De Sağlığın Dedektifi Olmak İster Misiniz?

Gazetecilerin yapacaklarının yanında her bireyin bu konuda kendisini geliştirmesi gerekiyor. Aynı Sherlock Holmes gibi haberlere bilimsel ve rasyonel yaklaşmayı öğrenmeliyiz. Arthur ConanDoyle’un Sherlock Holmes’u kurgularken Dr. Bell’den fazlasıyla etkilendiği 1892 tarihli bir mektupta şu satırlarla daha da belirginleşiyor: “Holmes’un analitik çalışmasının, sizin hasta servislerinde yaptıklarınızın abartılmadan aktarılması olduğunu düşünüyorum.

Öğrettiğinizi duyduğum çatışma, sonuç çıkarma ve inceleme yöntemlerinin çevresinde, işleri gittiği yere kadar bazen daha da fazla zorlamaya çalışan bir adam oluşturmaya çalıştım.”Sağlık alanında özellikle Sherlock Holmes gibi, “Çıkarım Bilimi”ni uygulamakta fayda var. Bu şekilde gerçekleri öğrenip daha sağlıklı ve mutlu yaşayabiliriz.Haber: Fatıma Esra Öz